Ook in Bierbeek wordt er elk jaar een sobere plechtigheid gehouden op 11 november. Het gemeentebestuur gaat dan samen met de oud-strijdersverenigingen en sympathisanten in stoet naar de kerk, daar wordt een eucharistie gehouden, waarna er een korte plechtigheid is aan het monument van de Eerste Wereldoorlog (op het oud kerkhof) en aan het monument van de Tweede Wereldoorlog (beneden aan de kerkmuur). De harmonie speelt de ‘Last Post’ en daarna worden alle aanwezigen getrakteerd op een drankje in De Molen.
We verzamelden enkele foto’s van de plechtigheden vroeger en nu; die kan je bekijken op de volgende link (google photos).
Wat wordt er eigenlijk herdacht op 11 november?
Op 11 november 1918 eindigde de Eerste Wereldoorlog. Er werd een wapenstilstand afgekondigd in een spoorwegwagon in het bos van Compiègne (ten noorden van Parijs) [1]. Die gold vanaf 11 uur tussen het Duitse Rijk, Frankrijk en Groot-Brittannië.
Het was echter niet de eerste wapenstilstand, want in december 1917 was er al een wapenstilstand tot stand gebracht tussen het Duitse Rijk en de nieuwe heersers van de Sovjet-Unie in Brest-Litovsk. En vlak voor 11 november waren er ook al wapenstilstanden afgekondigd aan het Zuidfront, met Oostenrijk-Hongarije, Bulgarije en het Ottomaanse rijk. Zij zouden allen leiden tot de vredesconferenties in 1919 [2].
In Duitsland was de keizer ondertussen vervangen door een republiek. Keizer Wilhelm II was met zijn familie het land ontvlucht en zou tot zijn dood in 1941 in Nederland politiek asiel krijgen. De (zeer volatiele) macht kwam in handen van de sociaal-democratische leiders Friedrich Ebert en Philip Scheidemann [3] en het waren zij (de burgers dus) die over de wapenstilstand onderhandelden. Zo ontstond de ‘dolkstoot-legende’: de burgerlijke elite zou de militairen een dolk in de rug gestoten hebben door deze wapenstilstand. Deze samenzweringstheorie vormde een van de hardnekkigste mythes van de nazistische ideologie.
In Groot-Brittannië wordt het einde van de Eerste Wereldoorlog ‘Remembrance-day’ genoemd – ter herdenking van de honderdduizenden Britse soldaten die hier gesneuveld zijn. Als symbool spelden nu nog jaarlijks miljoenen Britten een ‘poppy’ (klaproos) op - verwijzend naar het ultieme oorlogsgedicht ‘In Flanders Fields’ van de Canadese dokter-dichter John Mc Crae [4]. Naast de gebruikelijke rode poppy dragen sommigen ook de witte poppy als symbool van afwijzing van oorlog en geweld en het verlangen om internationale conflicten niet met wapens maar door overleg te beslechten.
In Frankrijk spreekt men van ‘Armistice’ en ook daar worden er op 11 november traditioneel plechtigheden gehouden aan de vele monumenten in tal van steden en dorpen.
In andere landen
In Duitsland, de overwonnen natie, wordt 11 november niet herdacht. Wél ontstond in 1926 de traditie om alle slachtoffers van oorlogen te gedenken op ‘Volkstrauerdag’ op 28 februari. Toen de nazi’s aan de macht kwamen, kreeg deze herdenkingsdag een uitgesproken militaristisch karakter. Sinds 1952 viert men de ‘Volkstrauerdag’ door middel van kerkelijke plechtigheden op de voorlaatste zondag voor de advent – meestal dus tussen 13 en 20 november.
Voor Polen betekent 11 november de ‘Onafhankelijkheidsdag’. Ook dat is een rechtstreeks gevolg van de Eerste Wereldoorlog, want op 11 november 1918 werd Polen herenigd. Voor de Eerste Wereldoorlog bestond Polen niet meer als staat, want het was sinds 1795 opgedeeld tussen Pruisen, Oostenrijk-Hongarije en Rusland. Maarschalk Josef Pilsudsky [5] riep op 11 november 1918 de onafhankelijkheid uit van Polen, het begin van de Tweede Poolse Republiek, die bleef bestaan tot 1939. Toen werd het land opnieuw verdeeld tussen nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie. Sinds 1989 wordt de onafhankelijkheidsdag opnieuw gevierd in Polen.
Ook in Servië is 11 november een ‘officiële feestdag’, in andere landen die mee streden in de Eerste Wereldoorlog (USA, Rusland, Oostenrijk, Hongarije, Italië, Portugal,…) zijn er alleen herdenkingen.
De Last Post
Er bestaat weinig muziek die meer ‘verbonden’ is met de herdenking van Wapenstilstand dan de Last Post. Deze wordt geblazen op klaroen [6] bij alle plechtigheden. Sinds 1928 weerklinkt hij onder de Ieperse Menenpoort dagelijks om 20 uur. Voor iedereen die dit ooit live meemaakte een ‘kippenvelmoment’
Oorspronkelijk was de Last Post een trompetsignaal dat het einde van de dag aankondigde. Er bestaan zelfs liedteksten van. De melodie is uitgegroeid tot een international erkend ere-saluut aan de gesneuvelde strijdmakkers.
Er bestaan ook verschillende versies van de Last Post. De meest bekende is uiteraard de Engelse, die op klaroen gespeeld wordt en maar 4 tonen beslaat. Maar ook de Belgische Last Post zal iedereen bekend in de oren klinken. De Franse (met veel tromgeroffel) en de meer barokke Duitse versie zijn hier minder bekend.
Over de oorsprong van de Last Post is men het niet eens. Velen menen dat de Engelsen de melodie in de 17de eeuw ‘oppikten’ van de Nederlandse ‘taptoe’ (wat ook letterlijk betekent ‘de tapkraan dicht’ als einde van de dagactiviteit). Er is ook een meer romantisch verhaal over de Amerikaanse burgeroorlog: in 1862 zou een soldaat gesneuveld zijn, die herkend werd als de zoon van ene kapitein Ellicombe (Unie) maar door een stom toeval aan de Confederale kant meevocht. De kapitein mocht zijn zoon met militaire eer ten grave dragen, maar kon slechts beschikken over één klaroenspeler - die dan ter plaatse de Last Post improviseerde...
En wat met de herdenking van de Tweede Wereldoorlog?
Tot 1974 vierden we in België ook ‘V-dag’ - de wapenstilstand (in Europa) van de Tweede Wereldoorlog - op 8 mei met een vrije dag. Op die dag in 1945 capituleerde nazi-Duitsland volledig. In Rusland (vroeger de Sovjet-Unie) viert men V-dag op 9 mei [7]. In academische kringen wordt momenteel een interessante discussie gevoerd om de viering van 8 mei een nieuwe boost te geven, naast wapenstilstandsdag op 11 november.
In Nederland viert men 11 november noch 8 mei. Dat eerste is normaal want Nederland bleef neutraal tijdens de Eerste Wereldoorlog. En men viert er ‘Bevrijdingsdag’ op 5 mei: op die dag in 1945 werd Nederland bevrijd. Daags voordien, op 4 mei, bij valavond is het de Nationale Dodenherdenking.
Voetnoten:
[1] Aanwezig bij de ondertekening van de wapenstilstand in de trein van Compiègne waren: namens Frankrijk: maarschalk Ferdinand FOCH (1851-1929) en generaal Maxime WEYGAND (1867-1965) ; namens Groot-Brittannië: admiraal Rosslyn WEMYSS (1864-1933) en admiraal George HOPE (1869-1959); namens Duitsland: staatssecretaris Matthias ERZBERGER (1875-1921), graaf Alfred von OBERNDORFF (min. Buitenlandse Zaken – 1870-1963), generaal Detlof von WINTERFELDT (1867-1940) en kapitein-ter-zee Ernst VANSELOW (1865-?).
[2] De vredesconferenties werden georganiseerd door de ‘overwinnende’ naties: op 28/6/1919 in Versailles conferentie met Duitsland; op 10/9/1919 in Saint-Germain met Oostenrijk; op 27/11/1919 in Neuilly-sur-Seine met Bulgarije; op 4/6/1920 in Trianon met Hongarije en op 10/8/1920 in Sèvres met het Ottomaanse rijk. Dit laatste verdrag werd nooit bekrachtigd, het duurde nog tot 24/7/1923 (na de Turks-Griekse oorlog) voordat het vredesverdrag van Lausanne met Turkije afgesloten werd.
[3] Friedrich Ebert (1871-1925) en Philip Scheidemann (1865-1939) waren sociaal-democratische parlementsleden. Ebert werd tot kanselier benoemd op 8/11/1918 en het was Scheidemann die daags nadien de republiek uitriep. Ebert werd in 1919 de eerste Duitse president, Scheidemann nam ontslag uit het kabinet.
[4] John McCrae (1872-1918) was een Canadese arts en maakte als luitenant-kolonel van de medische dienst de slag op Ieper mee. Hij schreef zijn beroemde gedicht ‘In Flanders Fields’ in 1915. Hij overleed ten gevolge van een longontsteking in de winter van 1918 en werd begraven in Wimereux (bij Boulogne) – Frankrijk.
[5] Josef Pilsudsky (1867-1935) was een Pools nationalist. Hij vocht als commandant van de Poolse eenheden in het Oostenrijks-Hongaarse leger tegen Rusland en profiteerde op 11/11/1918 van het machtsvacuüm om de republiek uit te roepen in Polen. Na de oorlog met de Sovjet-Unie trad hij aanvankelijk terug in 1920, maar pleegde in 1926 een pseudo-coup tegen de onmachtige en ruziënde politici. Hij bleef autoritair leider van Polen tot 1931.
[6] Een klaroen is een trompet zonder ventielen. De toonverschillen worden verkregen door de blaastechniek van de muzikant. In het Engels spreekt men van een ‘bugle’, maar deze is niet te verwarren met de bugel die in fanfares bespeeld wordt en wel ventielen heeft.
[7] Moskou ligt ruim 2000 km oostelijker dan Berlijn en daar werd de capitulatie pas na middernacht bekend gemaakt. Het was daar toen al de 9de mei.
