Opvolger van de Volkenbond
De VN zijn de opvolger van de Volkenbond, die 100 jaar geleden ontstond. Deze organisatie kwam tot stand ten gevolge van het Verdrag van Versailles (25 juni 1919) om ‘een einde te maken aan alle oorlogen’. Vooral de Amerikaanse president Woodrow Wilson (1856 - 1924) was een groot voorstander en kreeg er in 1919 de Nobelprijs voor de Vrede door.
Aanvankelijk boekte de Volkenbond enkele kleine successen: de voormalige Duitse koloniën werden als mandaatgebieden verdeeld, er kwam een Frans-Duitse toenadering die resulteerde in het Verdrag van Locarno (1925) en de Volkenbond kwam tussen in enkele kleinere regionale conflicten. Toch kon de Volkenbond geen vuist maken om te voorkomen dat bepaalde landen gewapenderhand hun expansionistische dromen konden realiseren: zo moest men lijdzaam toezien hoe Japan in 1931 Mantsjoerije binnenviel, hoe nazi-Duitsland het Ruhrgebied en het Rijnland opnieuw bezette en hoe Italië het onafhankelijke Abessinië (het huidige Ethiopië) annexeerde. En het hek was helemaal van de dam toen de Sovjet-Unie ongegeneerd Finland aanviel en Duitsland en de Sovjet-Unie Polen opdeelden in 1939.
Voorbereiding nieuwe wereldorde
Al tijdens de Tweede Wereldoorlog spraken de Britse premier Winston Churchill (1874-1965) en de Amerikaanse president Franklin D. Roosevelt (1882-1945) elkaar in augustus 1941 over hoe de naoorlogse wereld er zou uitzien. In het ‘Atlantic Charter’ werden acht voorwaarden uiteengezet, waaronder de bevordering van internationale vrede en veiligheid na de vernietiging van het nazisme. Tijdens de daaropvolgende conferenties tussen de geallieerde regeringsleiders werd de vorming van een multilaterale wereldorganisatie verder uitgewerkt. In Dumbarton Oaks (september-oktober 1944) kwamen vertegenwoordigers van de USA, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, China (toen nog niet communistisch) en de Sovjet-Unie samen om de teksten te finaliseren. Ook niet-gouvernementele organisaties, zoals de Lions Club International en het Rode Kruis werden hierbij betrokken.
De vrede handhaven
Het belangrijkste doel van de Verenigde Naties was en is het handhaven van de internationale vrede en veiligheid. De organisatie startte officieel op 24 oktober 1945, nadat de vijf stichtende leden (die 'permanent' lid werden van de VN-veiligheidsraad) samen met de meerderheid van de andere leden het Handvest ratificeerden. In 1945 waren slechts 51 landen lid, tegenwoordig zijn er dan 193, dat zijn vrijwel alle onafhankelijke landen in de wereld. Er zijn twee waarnemers: Vaticaanstad en de Palestijnse Autoriteit
De besluitvorming binnen de UN is, net zoals bij de Volkenbond, vrij omslachtig en inefficiënt. Er is de algemene vergadering van de Verenigde Naties, waar alle landen op eenzelfde voet stemrecht hebben, en die afwisselend voorgezeten wordt door een ander land. De Belgische buitenlandminister Paul-Henri Spaak (1899 - 1972) werd de allereerste voorzitter van de Verenigde Naties in 1946.
Maar de belangrijkste beslissingen worden genomen in de VN-veiligheidsraad, een soort dagelijks bestuur. Deze bestaat uit de vijf permanente leden, die allen vetorecht kregen, waarmee zij besluiten van de VN-veiligheidsraad altijd konden (en kunnen) tegenhouden. De andere 6 leden van de raad worden gekozen voor een periode van twee jaar en telkens uit een ander werelddeel. Zo heeft België momenteel (2020) een zitje in de veiligheidsraad.
De meest bekende stem van de VN is tot slot deze van de secretaris-generaal (S-G). Momenteel is de Portugese diplomaat António Guterres (°1949) de negende S-G van de VN.
Lof en kritiek
De Verenigde Naties blijven log, bureaucratisch en krijgen vaak de kritiek dat het de wereld probeert te regeren vanuit zijn ‘ivoren’ toren op de United Nations Plaza in New York. Vooral de constante tegenstellingen tussen de geo-politieke belangen van de 5 permanente leden van de Veiligheidsraad vertragen belangrijke beslissingen of werken ze tegen – zoals de bijna misdadige passiviteit n.a.v. de voortdurende burgeroorlog in Syrië bewijst.
Toch slaagde met name Kofi Annan (S-G van 1997 tot 2006) er in de jaren ’90 in om een aantal hervormingen door te duwen. De Verenigde Naties besliste ook om een aantal hete hangijzers te behandelen in aparte conferenties, zoals de klimaatconferenties van Kyoto (1997) of Parijs (2015). Deze leidden o.a. tot de Millennium-doelstellingen 2000-2015 en later tot de duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s) die de leidraad vormen voor beleidsplannen op grote en kleine schaal.
Nevenorganisaties wel effectief
Wie ook zeer concreet overal ter wereld aan het werk is, zijn de diverse nevenorganisaties en gespecialiseerde programma’s van de Verenigde Naties. Verschillende onder hen werden voor hun activiteiten beloond met de Nobelprijs voor de Vrede: zo kreeg het Bureau van de Hoge commissaris voor de Vluchtelingen van de VN tweemaal de Nobelprijs in 1954 en 1981, in 1965 het kinderfonds Unicef, in 1988 de VN-vredesmacht (de zgn. ‘blauwhelmen’), in 2005 het Internationaal Atoomagentschap en in 2020 het Wereldvoedselprogramma van de VN. Voeg daarbij nog de Nobelprijs van 2001 voor de VN zelf en haar secretaris-generaal Kofi Annan (1938-2018) en de Nobelprijs 1961, die postuum toegekend werd aan de toenmalige secretaris-generaal, de Zweedse diplomaat Dag Hammerskjöld (1905-1961) wiens vliegtuig in Congo neergeschoten werd door Katangese opstandelingen. 
Tot slot is er het Internationaal Gerechtshof in Den Haag dat uitsluitend recht spreekt in juridische geschillen tussen staten en adviezen geeft aan de AV en de Veiligheidsraad. Het is niet te verwarren met het Internationaal Strafhof, dat vonnissen velt over internationale oorlogsmisdaden.
Voetnoot: de achtereenvolgende secretarissen-generaal van de Verenigde Naties
- start (1945): Gladwyn JEBB (afkomstig uit het Verenigd Koninkrijk – 1900-1986)
- 1946-1952: Trygve LIE (uit Noorwegen – 1896-1968)
- 1952-1961: Dag HAMMERSKJÖLD (uit Zweden – 1905-1961)
- 1962-1971: U THANT (uit Birma-Myanmar – 1919-1974)
- 1972-1981: Kurt WALDHEIM (uit Oostenrijk – 1918-2007)
- 1982-1991: Javier PEREZ de CUELLAR (uit Peru – 1920-2020)
- 1992-1996: Boutros BOUTROS GHALI (uit Egypte – 1922-2016)
- 1997-2006: Kofi ANNAN (uit Ghana – 1938-2018)
- 2007-2016: Ban KI MOON (uit Z-Korea – °1944)
- 2017-heden: António GUTERRES (foto hieronder - uit Portugal - °1949)
