Voetbal is oorlog ?

Rond Kerstmis 1914 ontstonden aan het noordwestelijk front her en der 'kerstbestanden'. Soms speelden de vijandelijke soldaten zelfs voetbal tegen elkaar. Voetbal als surrogaat voor oorlogvoeren, ook later gebeurde het nog. En voor wie wil weten wie op voetbalgebied het sterktste was... volgende bespiegelingen.

In december 1914 vroor het dat het kraakte in België. Rond Kerstmis had het koude weer de oorlogshandelingen onmogelijk gemaakt en aan beide zijden van het front lagen de vijandelijke legers tegenover elkaar in de loopgraven. Bevangen door een zekere heimwee naar huis ontstonden in Vlaanderen, meer bepaald in de sector van de Ypres Salient, spontane verbroederingen. Duitse en Britse soldaten beslisten – tegen de wensen van hun oversten in – tot een soort 'staakt het vuren' en men ging soms de andere partij de hand drukken of een sigaretje roken in het niemandsland tussen de beide loopgraven in. In andere sectoren namen ook Franse en Belgische soldaten hieraan deel.

De voetbalmatch in Ploegsteert

Volgens de overlevering werden er ook voetbalwedstrijden gespeeld tijdens het kerstbestand van 1914. De meest legendarische, waarvan foto-opnames bewaard zijn gebleven, speelde zich af in het gehucht Saint-Yvon bij Ploegsteert (nu gemeente Comines-Warneton). De Duitse soldaten zouden deze wedstrijd gewonnen hebben. Op 11 december 2014 werd op die plaats een gedenkmonument opgericht door UEFA-voorzitter Michel Platini. De kerstbestanden waren een spontaan initiatief van gewone soldaten die het vechten (even) moe waren. Het mag duidelijk wezen dat dit niet toegelaten werd door hun oversten. Toen deze van de spontane kerstbestanden hoorden, werd met zware sancties gedreigd als dit ooit nog eens zou voorvallen. In 1915, 1916 en 1917 waren er dan ook geen 'kerstbestanden' meer.

Voetbal, een Engelse sport?

Voetbal is natuurlijk een oer-Engelse sport: reeds in 1889 werd de Engelse Football League opgericht waarin toen reeds Manchester, Sunderland, West Bromwich Albion, Aston Villa en Blackburn Rovers speelden. De kampioen van het voetbalseizoen 1914-1915 was overigens Everton uit Liverpooli.

In Duitsland werd het voetbalspel in den beginne bekeken als een soort 'Engelse ziekte'... Toch viel ook de Duitse sporter voor het voetbal en de competitie werd opgedeeld in de verschillende Länder. In 1900 ontstond een eerste vorm van competitie in Pruisen. Na de Eerste Wereldoorlog werd het Duitse voetbal opnieuw opgesplitst en tijdens de nazi-periode speelde men in een zgn. 'Gauliga'. Het zou tot 1963 duren voor er in (West-)Duitsland weer een landelijke competitie gespeeld werd, in de Bundesliga.

Ook in België werd voetbal al erg populair begin 20ste eeuw: de eerste kampioen was FC Liègeois (in 1896) en de eerste 'Vlaamse' kampioen was Cercle Brugge (1911). In 1914 was Racing Club de Bruxelles net kampioen geworden voor de oorlog uitbrakii.

Voetbal achter de linies

Dat er achter de linies veel gevoetbald werd om de verveling te verdrijven, staat vast. Toen Koning Albert ooit een voetbalwedstrijd bijwoonde, merkte hij dat het lastig spelen was met zware legerschoenen aan. Prompt bestelde hij 500 paar voetbalschoenen voor het Belgisch leger. Ook de organisatie British Gifts for Belgian Soldiers doneerde sportmateriaal. Zo konden onze Belgische voetbalsoldaten aan de slag in een internationaal tornooi: in 1915 speelden ons Belgische soldatenelftal, dat ondertussen de 'Belgian Front Wanderers' genoemd werd, tegen de Fransen en ze wonnen met 3-0. En in 1917 spoorden ze zelfs helemaal naar Milaan om tegen de Italianen te spelen, ook daar wonnen de Belgen met 4-3. Eind 1917 toerde de ploeg zelfs rond in Groot-Brittannië en speelden wedstrijden tegen Britse en Canadese legerselecties. Op 6 juni 1918 klopten ze de Engelse voetballers zelfs met 13-2.

Voetbal aan het front

Maar ook tijdens de gevechten werd er ook soms 'gevoetbald'... Bij de slag bij Loos in 1915 zou een bataljon van het 18de London Regiment met een voetbal aan de voet in aanval gegaan zijn. Spijtig genoeg haalde de meeste soldaten-voetballers de overkant niet, zodat dit verhaal moeilijk te controleren valt.

Over een ander verhaal bestaat meer zekerheid: het deed zich voor bij de slag van de Somme in 1916. Kapitein Wilfred P. Nevill wilde zijn mannen aanmoedigen op een originele manier: hij gaf aan elke compagnie een voetbal en gaf opdracht om deze zo ver mogelijk de Duitse linies in te schoppen. Het peloton dat het verst met de bal wist door te dringen, kon een prijs in ontvangst nemen. Net als de meeste 'spelers' van zijn compagnie, zou ook kapitein Nevill deze wedstrijd niet overleven.

En bij een aanval op Vimy Ridge (bij Douai-Fr.) in 1917 schoot een Canadese soldaat de voetbal van in het niemandsland tot bovenop de heuvelrug. Sommige van de gebruikte ballen worden nog steeds bewaard in musea in Frankrijk.

Voetballers in de Eerste Wereldoorlog

Sporters hadden, ook al in 1914, een heldenstatus. Meer dan 90 % van de sporters in Engeland dienden zich aan om te gaan vechten. Zo ook Walter Tulliii, een van de eerste zwarte profvoetballers in Groot-Brittannië. Tull tekende voor het zgn. 'Football Battallion' van het Middlesex Regiment en werd de eerste gekleurde officier in het Britse leger. Hij vocht aan de Somme, in Ieper en in Passendale, maar sneuvelde in maart 1918 bij Favreuil. Zijn lichaam werd nooit gevonden. Uiteraard sneuvelden nog andere voetballers en atleten tijdens de grote massaslachting die de Eerste Wereldoorlog was, onder andere de Belgische Olympische kampioen waterpolo Herman Donnersiv.

Escape to victory

Een andere dramatische geschiedenis deed zich voor in de Tweede Wereldoorlog en werd vereeuwigd in de film 'Escape to Victory'v. Aan deze film werkten tal van voetballegendes mee, zoals Pelé, Bobby Moore en Paul Van Himst, en de film kent een happy end. Dit staat in schril contrast met de werkelijke gebeurtenissen waarop de film gebaseerd werd.

Bij de slag bij Kiev (Oekraïne) in 1941 werd een groot aantal voormalige voetballers van Dynamo Kiev krijgsgevangen gemaakt door de Duitse invallers. Dynamo Kiev was toen al een topploeg en bestond uit leden van de politie en de Sovjet-veiligheidsdiensten. De krijgsgevangenen vormden zelf een elftal dat zich FC Start noemde. Ondanks de ontberingen van de werkkampen slaagde het team erin te winnen tegen teams van Oekraïense, Hongaarse en Roemeense collaborateurs. Toen de populariteit van FC Start te groot werd, lieten de nazi's hen spelen tegen hun topteam, 'Flak-Elf' van de Duitse Luftwaffe. Maar ook deze werden ingemaakt en vernederd, ondanks intimidaties en de hulp van een partijdige scheidsrechter. Het hele FC-Startteam verdween daarna in de werkkampen, een aantal mannen werden gefusilleerd.

Voetbal leidt tot oorlog

Soms komt er echt oorlog van. Toen de Midden-Amerikaanse landen Honduras en El Salvador in 1969 een voetbalwedstrijd speelden, braken rellen uit tussen de beide supportersgroepen. Dit leidde tot de zgn. 'voetbaloorlog', waarbij meer dan 4.000 doden vielen. In werkelijkheid was het voetbal slechts een voorwendsel en kwam het de militaire machthebbers van beide landen goed uit om een einde te maken aan de sociale onrust in hun landen...

En ook bij het uiteenvallen van Joegoslavië in 1991 speelde voetbal een doorslaggevende rol. Toen op 30 mei 1990 Rode Ster Belgrado (Servië) een voetbalmatch speelde tegen Dynamo Zagreb (Kroatië), kwam het tot een heuse veldslag op het veld, waarbij honderden gewonden vielen. De leider van de harde kern van de Belgrado was de beruchte Arkan, die later als oorlogsmisdadiger veroordeeld werd. De Joegoslavische competitie werd sinds die dag het decor van bijna middeleeuwse gewelddadigheden, die later zouden uitmonden in de Joegoslavische burgeroorlog.

Sportieve competitie

Sommigen beschouwen de voetbalcompetitie ook wel eens als een sportieve vorm van krijgsvoering. Gelukkig vonden de vijanden van weleer, Duitsland en Engeland, mekaar regelmatig op de grasmat terug voor een sportieve kamp. In het interbellum werden 3 vriendschappelijke wedstrijden gespeeld, waarbij beide ploegen éénmaal gelijkspeelden (1930) en waarbij tweemaal Engeland won (1935 en 1938).

Na de Tweede Wereldoorlog was het vooral West-Duitsland dat uitgroeide tot een voetballand. In de legendarische finale van het Wereldkampioenschap 1966 speelden beide landen opnieuw tegen elkaar in het Londense Wembley-stadion. Thuisploeg Engeland won toen het pleit met 4-2 na verlengingen. Op de foto hierboven herkent men de topspelers Bobby Charlton en Franz Beckenbauer.

(West-)Duitsland kan het mooiste WK-palmares voorleggen: zij werden niet minder dan 4 x wereldkampioen en 4 x tweedevi. Engeland werd slechts eenmaal wereldkampioen - lees hierboven - en Frankrijkvii tweemaal (1998 en 2018). Ook in het UEFA-landenkampioenschap domineert (West-)Duitsland met 3 keer kampioen (1972, 1980 en 1996), 3 x tweede en 3 x vierde. Frankrijk werd 2 x Europees kampioen (1984 en 2000) en Engeland nooit.

Voetnoten:

iEverton FC werd kampioen van Engeland in 1914-1915. De ploeg zou nog 7 keer kampioen worden, onder anderen in 1938-1939, het laatste Championship voor WO II.

iiNa de heropstart (1918-1919) speelde Club Brugge opnieuw kampioen. In de Tweede Wereldoorlog stopte de voetbalcompetitie overigens slechts één jaar (1940). In 1941 en 42 speelde Lierse kampioen, in 1943 KV Mechelen en in 1944 Antwerp.

iiiWalter Tull (1888-1918) groeide op in een Londons weeshuis en groeide uit tot een stervotballer. Hij speelde achtereenvolgens voor Clapton (1909), Tottenham Hutspurs (1909-1911) en Northampton (1911-1914).

ivHerman Donners (1888-1915) was lid van de Belgische waterpoloploeg die bij de Olympische Spelen in 1908 zilver en in 1915 brons won. Op de Engelse wikipedia vind je de namen van niet minder dan 136 gesneuvelde olympische kampioenen. En waarschijnlijk waren het er nog veel meer...

v'Escape to Victory' was een film van John Huston uit 1981 met in de hoofdrollen Michael Caine, Sylvester Stallone en Max von Südow. Ook een aantal bekende voetballers namen deel aan de voetbalopnames.

viDe (Bundesrepubliek) Duitsland werd 4 x wereldkampioen: in 1954 won het van Hongarije (3-2), in 1974 won het van Nederland (2-1), in 1990 won het van Argentinië (1-0) en in 2014 opnieuw van Argentinië (1-0). Duitsland verloor de finale in 1966 van Engeland (4-2), in 1982 van Italië (3-1), in 1986 van Argentinië (3-2) en in 2002 van Brazilië (2-0).

viiFrankrijk kan zich wél nog steeds beroepen op het feit dat Just Fontaine topscorer is tijdens één WK: hij maakte in 1958 niet minder dan 13 goals, niemand deed het hem sindsdien achterna.

Meer lezen

vooral www.wikipedia.org

Liebrecht Salen, met hulp van collega en voetbalkenner Guy De Dekker