Opdracht van kardinaal Mercier met vragenlijst en stofindeling
Bouwstoffen betrekkelijk de geschiedenis der Kerk van België gedurende den grooten oorlog
Met het doel de bouwstoffen bijeen te brengen noodig om met de vereischte nauwkeurigheid den staat der Duitsche bezetting van België op te maken, vooral onder kerkelijk en godsdienstig oogpunt, vragen Wij u Ons een uitgebreid verslag te doen toekomen over den toestand uwer parochie gedurende de jaren 1914-1918.
Dit verslag, waarvoor de hier toegevoegde vragenlijst en stofindeeling u best als leidraad kan dienen, zal zoowel de feiten omvatten die zich hebben voorgedaan tijdens den inval, als deze, die het tijdperk der bezetting hebben gekenmerkt. Evenwel zal het hoofdzakelijk den toestand behandelen van de geestelijkheid, de voorwaarden van uitoefening van den eeredienst en de werking der uitstellingen van godsdienstigen en liefdadigen aard, der scholen, werken van volharding en van volwassenen, welke onder 't bestuur staan der geestelijkheid of met hare dadelijke medewerking tot stand kwamen.
Bij het opstellen van dit verslag zult gij niet uit het oog verliezen dat Wij hoofdzakelijk een volstrekt onbevooroordeeld verhaal der gebeurtenissen verlangen, zoo rechtzinnig en zoo nauwkeurig als 't mogelijk is, en zelfs zoo goed met bewijsstukken gesteund als de omstandigheden het toelaten.
Daarom zult gij zorg dragen, wanneer het feiten geldt, die u niet persoonlijk betreffen of waarvan gij geen onmiddellijke getuige waart, verklaringen in te winnen die geloofwaardig zijn, d.w.z. uitgaan van personen die genoegzaam over de zaak onderricht zijn en die, door hunne verstandelijke en zedelijke hoedanigheden, de meeste waarborgen opleveren van kennis en rechtzinnigheid. In gegeven geval, zult gij bij uw verslag de bewijsstukken voegen, 't oorspronkelijke stuk of een door u gelijkvormig verklaard afschrift, evenals afbeeldingen - lichtprenten, teekeningen, schetsen, van aard om mede de echtheid der feiten te staven, de 2 bijhoorige omstandigheden duidelijker te maken, of beter de schade te doen kennen, toegebracht aan gebouwen en kunststukken of aan voorwerpen tot den eeredienst bestemd.
Het ware belangwekkend ook de dagbladartikelen andere druksels te doen kennen, tijdens de bezetting verschenen, en feiten vermeldend op uwe parochie gebeurd.
Wij dienen er nauwelijks op te wijzen dat geen enkel feit of geene enkele omstandigheid als zeker zullen worden voorgesteld, zoolang er eenige redelijke twijfel over hunne echtheid bestaat. Feiten die twijfelachtig zijn maar toch waarschijnlijk zullen worden aangehaald met alle voorbehoud door eene beraden omzichtigheid vereischt.
In het belang der waarde van uw verslag als getuigenis, is het te wenschen er een gebeurlijk nazicht van te vergemakkelijken. Daarom verzoeken Wij u zoo nauwkeurig mogelijk den dag der gebeurtenissen en den naam der betrokken personen aan te teekenen.
Eindelijk, daar wij Ons het recht voorbehouden, naarmate de omstandigheden Ons geschikt toeschijnen, gebruik te maken der bouwstoffen aldus bijeen gebracht, verzoeken Wij u uw verslag mede te laten onderteekenen door twee geziene personen uwer parochie, wier getuigenis, gevoegd bij de uwe, van aard zij om het vertrouwen te versterken van hen die niet tot onze omgeving behooren. De verslagen mogen, naar keus van den schrijver, in 't latijn of in eene der landstalen worden opgesteld: zij moeten, slechts langs eenen kant van 't blad beschreven,Ons toekomen ten laatste voor Paaschdag1919.
Vragenlijst en Stofindeeling
1. - Bestuurlijke ligging. (Provincie, arrondissement, kanton, gemeente; dekenij)
Natuurlijke ligging der parochie voor zooveel deze ligging van aard is sommige feiten beter in 't licht te stellen. (Ligging belangrijk onder krijgsoogpunt op eene rivier, eene hoogte, nabij eene versterking, enz.)
2. - Maatregelen bij den inval getroffen door de Belgische burgerlijke en krijgsoverheid en door de geestelijkheid. (Ontruiming door de bevolking, in veiligheid brengen van kunstschatten; en kerkelijke voorwerpen; - vernietiging, door de oorloqsleidinq", van beplantingen, huizen, kerktorens; - schade daarbij aan het kerkfabriek of aan godsdienstige stichtingen toegebracht.)
3. - Houding der krijgsoverheid. – Gesteltenis der soldaten. – De vrijwillige dienstneming.
4. - Gesteltenis der burgerlijke bevolking gedurende de eerste weken van den oorlog. - eenige feiten in ’t bijzonder kerkelijke diensten, 't bijwonen der Heilige Mis, 't naderen tot de Sacramenten.
5. - De inval van den vijand. - Gevechten op het grondgebied der parochie. – Schade gedaan aan de gebouwen, in ’t bijzonder aan kerken, kloosters, pastorijen, scholen, en lokalen dienstig voor de werken. Korte opgave der huizen, in hun geheel of ten deele vernietigd.
6. - Houding der vijandelijke legers in de eerste uren der bezetting: plunderingen, brandstichtingen, moordtooneelen (uitvoerige aanteekening nopens de slachtoffers.) - De vernietigde gebouwen. - Belangrijkheid der schade. - Opgave der kunstschatten, vernietigd of gestolen en van deze welke in veiligheid werden qesteld."
7. - De dagen die op den inval volgden: belastingen, gijzelaars, enz. - Houding van het Duitsche gezag ten opzichte der plaatselijke overheid, der geestelijken en van den eeredienst.
8. - Latere gewelddaden.
9. - De bezettingsjaren.
a. De kerk (Herstellings- of hermakingswerken: - tijdelijke kerken.) De kerkbemeubeling. (Nieuwe aanwinsten, herstellingen.) - De klooster- en andere kapellen op het gebied der parochie.
b. De goddelijke diensten. (Hernemen van den dienst na den inval.) - Gebruik der kerk of der kapellen op de parochie door den Duitschen, katholieken of protestantschen aalmoezeniersdienst
c. De vrijheid van den eeredienst zoo binnen als buiten de kerk. (Lezing der bisschoppelijke brieven, sermonen; - processiën, openbare berechtingen, bedevaarten, kerkelijke stoeten.)
d. Het bijwonen der diensten en het naderen tot de Sacramenten gedurende de bezettingsjaren. (Plechtige communie der kinderen, vergelijkende tafels 1913-1918.) - Buitengewone diensten. – De openbare zedelijkheid.
e. De toestand der vrije scholen. (Opgelegd programma, voertaal, gewoon en buitengewoon schooltoezicht. - uitkeering der schooltoelagen. - het onderwijzend personeel
f. De patronaten. - werken voor schoolgaanden en werken voor de jeugd - werken voor volwassenen.
(Beperking der vergaderingen door de bezettende macht; - andere oorzaken van ontwrichting.) - De liefdadigheidswerken.
g. Het ontvoeren der werklieden. (Treffende feiten; - namen der werklieden in Duitschland overleden of later in België door ontbering omgekomen; -Overzichtstafels).
h. Ondersteuningswerken. (Aard, bestuur, bijzonder doel, uitslagen.) Overzichtstafels.
i. Gerechterlijke vervolgingen. (Namen der beschuldigden, grieven, gerechtsleiding, uitslag van het proces.) De politieke gevangenen in Duitschland of in de gevangenis in Belqië gestorven. Eene uitgebreide aanteekening zal aan de terechtgestelden gewijd worden.
j. Oorlogsbelastingen, boeten, uitbuiting der bevolking.
10. - Naam, voornaam en dienststaat der parochieële geestelijken en ook der andere, zoowel wereldlijke als kloosterlingen, in de parochie gevestigd, met inbegrip der leden der Conqreqatiën van Broeders, bij de voorvallen betrokken of die tot het leger hebben behoord, als soldaat. Ziekenverzorger of aalmoezenier. Hun dienststaat in 't leger. - Korte overzichtstafel der parochianen onder de wapens geroepen of die vrijwillig hebben dienst genomen. - Getal der gesneuvelden in den oorlog, der verminkten, en der soldaten in Duitschland of in Holland gestorven. – Vergelijkende tafel der geboorten en sterfgevallen bij de burgerlijke bevolking van 1913 tot 1918.
11. - Huiszoekingen in kerken of kloosters. - De opname of in beslagname der klokken.
12. - Feiten van verscheiden aard. – Daden van vaderlandsliefde of offervaardigheid. - Tekortkomingen - Vaderlandsche betoogingen.
13. - De ontruiming. - Houding der vijandelijke legers. - Voorvallen en misdaden.
14. - De bevrijding. - Intrede der Belgische of verbondene legers. - Godsdienstige plechtigheden. - Terugkeer der gevangenen en uitwijkelingen. - Gedenkteekens.
